bean an taibhse

B’ ann aig an oilthigh a thachair mi rithe, anns an leabharlann, uair no dhà às dèidh meadhan-oidhche. Bha mi sa chiad bhliadhna, nam fresher òg, diùid, agus a’ lorg leabhraichean a bhiodh freagarrach dhan aiste Cheiltis a bha mi a’ sgrìobhadh.
Cha robh mi ag obair tron oidhche air sàilleibh ’s gun robh mi air an aiste fhagail dhan mhionaid mu dheireadh, ach air sàilleibh ’s gun robh sin na b’ fheàrr leam dhèanamh. Bha mi an-còmhnaidh nam insomniac, ’s mar sin bha mi glan toilichte gun robh na clasaichean agam san fheasgar. Fhuair mi obair ann an taigh-òsta faisg air làimh agus bhithinn ag obair bho crìoch na chlasaichean, aig ceithir, gu deich, agus às dèidh sin a’ dol dhan leabharlann ’s ag obair gu dhà no trì sa mhadainn ’s an uair sin chaidlinn tron latha. B’ e sin an gnàthach a bh’ agam agus chòrd e rium gu leòr. Gu h-àbhaisteach bha an leabharlann glè shàmhach rè na h-uairean sin; foirfe dhan oileanach sàmhach mar mi fhèin.
B’ e ise a bha ag obair na sioftaichean-oidhche. Bha e coltach gun robh i a’ dèanamh gach sioft-oidhche; chan fhaca mi duine sam bith eile ach glè ainneamh.
 
Cha b’ ann a dh’aona-gnothach a bhruidhinn mi Gàidhlig rithe, ach bha mi air a bhith a’ sgrìobhadh sa Gàidhlig, is a’ leughadh sa Gàidhlig, is a’ smaoineachadh sa Gàidhlig, fad uairean a thìde gun smid Beurla a’ tighinn a-steach dham inntinn. Mar sin, nuair a bha mi a’ toirt nan leabhraichean air ais chun deasg aig deireadh na h-oidhche, thuirt mi gu sgìth ris a’ bhoireannach a bh’ air a chùlaibh: “Tapadh leibh.”
Agus an uair sin: “Oh—duili—I mean, thanks—”
Ach, b’ e ’S e ur beatha a thuirt i air ais rium, le gàire bheag.    
Chuir i na leabhraichean tron sganair is sheas mi a’ coimhead oirre. Air adhbhar air choireigin cha robh mi airson falbh. Chuir i na leabhraichean ann an tòrr sgiobalta agus thog i a sùilean rium agus mise fhathast nam sheasamh an sin. Is dòcha gu robh e air sgàth an t-solais, ach bha a sùilean cho soillseach. Cha mhòr nach robh iad a’ gleansadh. Dè an dath? Chan eil mi cinnteach fhathast.
Can rudeigin, smaoinich mi. “Dè cho fad ’s a tha sibh air a bhith ag obair an seo?”
Thàinig coltas iongnadh oirre, mar nach robh i an dùil gum bithinn a’ bruidhinn. “O,” thuirt i. “Beagan bhliadhnaichean.”
Bliadhnaichean? A rèir coltais cha robh i mòran na bu sìne na bha mise, agus cha robh mise ach ochd-deug. Is dòcha nach robh ach aghaidh òg oirre. Chùm mi nam sheasamh mar òinseach. Bha mi sgìth, m’ eanchainn a’ strì ri obair, cha robh faclan a’ tighinn thugam.
“Oidhche mhath dhuibh,” thuirt ise, mu dheireadh thall. Bha m’ aodann blàth le nàire, ach bha gàire oirrese fhathast.
“Oidhche mhath,” thuirt mi, is dh’fhalbh mi, às deidh na bha a’ faireachdainn mar ùine mhòr.
 
“Dè air a bheil sibh ag obair?” dh’fhaighnich i aon oidhche, ’s mise a’ toirt làn-dùirn de leabhraichean, a bha cho sean gun robh na còmhdaichean a’ tuiteam dheth agus na duilleagan a’ tuiteam a-mach, chun deasg. Cha robh sinn air bruidhinn mòran ri chèile ach gus tapadh leibh agus oidhche mhath a ràdh, ach bhitheamaid a’ roinn gàireachan anns an robh barrachd aithne na bha roimhe. Bhithinn a’ dèanamh fiughar ri dol dhan leabharlann agus a faicinn, agus mheòraichinn – an robh ise a’ dèanamh fiughar ri m’ fhaicinn cuideachd?
Bha mi toilichte, mar sin, gun do thòisich i air bruidhinn rium, ach abair dealanan-dè a bh’ anns mo stamag.
“Tha mi a’ sgrìobhadh aiste mu sheann-chreideamh,” thuirt mi rithe. “Ach tha a’ Ghàidhlig anns na leabhraichean seo cho… seann-fhasanta, tha e doirbh… tha e a’ toirt ùine cho fada dìreach gus an cànan a thuigsinn…”
“’S dòcha gun urrainn dhomh cuideachadh le sin,” thuirt i, ’s i a’ fosgladh aon de na leabhraichean, gu cùramach oir bha e cho sean is brisg. “Tha mi gu reusanta eòlach air seann Ghàidhlig.”
Mhothaich mi na dealan-dè a-rithist. “Really?”
“Uill, ma bhiodh sibh ag iarraidh,” ars ise gu luath, a’ leigeil às an leabhar. “Chan eil mi airson dragh a chuir oirbh.”
 “O cha bhiodh sibh a’ cur dragh orm idir,” thuirt mi cho luath ’s a gabhas – ro luath, ’s cinnteach, ach cha robh mi airson gum biodh i a’ smaoineachadh gun robh mi ga diùltadh. “Bu toil leam an cuideachadh, tha mi cho… eu-dòchasach le seo.”
Ann an da-rìribh, cha robh sin gu tur fìor. Bha mi a’ strì beagan leis na leabhraichean, bha, ach bha dol agam air a dhèanamh, ged gu slaodach. Ach bha mi ag iarraidh a cuideachd-se.
 
Thuit sinn gu seòrsa de gnàtha-gnìomh, an dèidh greiseag. Bha i cho math leis a’ chànan – b’ urrainn dhi a leughadh gu fileanta, gun trioblaid, ge bith dè cho seann no dùmhail sa bha e. Gu reusanta eòlach? Bha e mar gun do dh’fhàs i suas ga bhruidhinn. Bhitheamaid nar suidhe ri chèile agus leughadh i a-mach na pìosan a bha doirbh dhomh, gan cur ann an dòigh a thuigeadh mi na b’ fhasa. Is bha i eòlach air a’ chuspair cuideachd, a’ tuigsinn iomhraidhean a bha dìomhair is deismireach dhomhsa. Bha e cho furasta, an dòigh anns am bruidhneadh i mu chreideamh, deas-ghnàth, draoidheachd. Dh’innis i seanchais is sgeulachdan dhomh a bha cho beò is mionaideachd gun robh e mar gum biodh i air a bhith ann rè an linn sin, am measg nan daoine sin. Dh’fhaighnich mi aon thuras, an robh i ga sgrùdadh? Is dòcha gur e oileanaich a bh’ innte, ged nach robh mi a’ creidsinn gum b’ e. Ach thuirt i nach robh, agus dh’atharraich i an cuspair.
 
Dh’fhàs sinn dlùth tron ùine a bha mi nam oileanach. Ceithir bliadhnaichean, agus cha do thachair e gu luath, ach thachair e. Tha cuimhne agam fhathast air a’ chiad turas a chleachd i “thu” leam, an àite “sibh”, is cho brìgheil sa bha sin a’ faireachdainn. Cha bhithinn a’ cleachdadh “sibh” le daoine sam bith ach mo phàrantan, mo shean-phàrantan, is na h-òraidichean agam, agus cho fad ’s a bha fios agam aig an àm sin bha ise timcheall air an aon aois sa bha mise, ach b’ e “sibh” a chleachdadh i agus cha robh mi ag iarraidh a bhith a’ chiad tè a dh’atharraich sin.
“’S math d’ fhaicinn,” thuirt i, nuair a thill mi dhan oilthigh às deidh saor-làithean an t-samhraidh, ’s mi san treasamh bliadhna agam. “Bha mi gad ionndrainn.”
Dh’fhairich mi an ruadhadh-gruaidhe a’ tighinn air m’ aodann, a’ cur mo chluasan nan teine. “Bha mise gad ionndrainn-sa cuideachd.”
Tron t-samhraidhean shiùbhlainn dhan Ghàidhealtachd, air ais dhan croit mo shean-phàrantan, gus obair dhaibh – bha iad ro shean a bhith ag obair tuilleadh. Chan fhaicinn am boireannach bhon leabharlann tro na mìosan sin, agus cha d’ fhuair mi seòladh no àireamh fòn bhuaipe cho fad ’s a bha mi eòlach oirre. Cha do thabhainn i agus bha mi ro diùid faighneachd. Ach bhithinn ga h-ionndrainn.
An ath bhliadhna, mar sin, rinn mi co-dhùnadh. Dh’iarr mi oirre tighinn dhachaigh còmhla rium. Tighinn agus fuireach air a’ chroit – cha bhiodh aice ri obair a dhèanamh mura biodh i ag iarraidh, ach b’ urrainn dhi saor-làithean a ghabhail, ma bha i saor co-dhiù, mura robh planaichean aice, dìreach ma bha i ag iarraidh.
Thàinig coltas air a h-aodann nach robh mi air faicinn oirre riamh. Bha e cho dòchasail. Bha a sùilean soillseach mòr mar sàsaran.
“A bheil thu cinnteach?” dh’fhaighnich i.
“Tha,” thuirt mi. “Gu cinnteach tha mi cinnteach.”
Ghlac i mo làmh agus phòg i i. B’ e sin a’ chiad uair a bha sinn air beantainn ri chèile. Bha a craiceann uabhasach fuar. Ach leis a’ bhlàths nam chridhe, ’s gann gun do mhothaich mi.
 
Às deidh dhomh cheumnachadh, chaidh sinn dhan chroit, agus ’s ann an sin a tha sinn fhathast. Cha deach i riamh air ais dhan leabharlann. Bhàsaich mo shean-phàrantan gu sìtheil a’ bhliadhna às deidh sin, agus b’ e mise a fhuair a’ chroit mar dhìleab. Dh’iarr mi oirre fuireach còmhla rium, agus dh’fhuirich i.
 
Bha sin bliadhnaichean air ais a-nis. Trì fichead, trì fichead ’s a deich. ’S mi a tha sean a-nis, ach chan eil mo bhean air atharrachadh. Mhòthaich mi nach robh i ag atharrachadh mar a bha mise às dèidh còig no sia bliadhna, agus cha do chuir e mòran iongnadh orm. Cho fad ’s a bha mi eòlach oirre, chan fhaca mi a-riamh i ag ithe no ag òl. Chan eil mi a’ creidsinn gun caidilidh i, ach laighidh i ri mo thaobh tron oidhche, gus cuideachd a chumail rium. Bha fios agam a-riamh gun robh i eadar-dhealaichte ann an dòigh, agus tha mi a’ smaointinn gun robh fios aice gun robh fios agam. Sin an adhbhar a thàinig i còmhla rium.
Chan eil e gu diofar dhomh. Cha do chuir e dragh orm a-riamh. Chan eil ise air atharrachadh, ach chan eil an dòigh anns a bheil i a’ coimhead orm air atharrachadh nas motha, ged a tha m’ aodann a-nis preasach is m’ fhalt liath. Bidh i gam phògadh san aon dòigh, mus tèid i a-mach gach madainn a dh’obair air an fhearann. Bidh i ag ràdh rium gu bheil gaol aice orm san aon guth, gun teabadaich.
Chan eil mi airson a fàgail leatha fhèin. ’S e sin an aon rud a tha na chuideam air m’ inntinn. Tha fhios agam gu bheil mi ann an geamhradh mo bheatha a-nis, is chan eil mi truagh air mo shon fhèin – ’s e beatha fhada, shona a th’ air a bhith agam, còmhla rithe.
Ach ise. Bha coltas cho aonaranach oirre nuair a choinnich sinn. Am bi i aonaranach a-rithist, nuair a dh’fhàgas mi, nuair a shiùbhlas mi far nach urrainn dhi tighinn còmhla rium?